Yaşamımızı sürdürmek için paraya ihtiyacımız var. Bu gerçeğin farkına çok erken yaşlarda varsak da gelirimizi ve varlıklarımızı yönetmeye gelince durum biraz değişiyor. Bugünün dünyası, yaşamımız boyunca kişisel mali durumumuzdan her zamankinden daha fazla sorumlu olmamızı gerektiriyor. Öğrenci kredilerinden kredi kartlarına, yatırım fonlarından emekli maaşlarına kadar karar vermemiz ve yönetmemiz gereken finansal ürün yelpazesi sürekli değişiyor ve yenileniyor. Üstelik bu kararlar hem bireysel ve toplumsal refahımız hem de finansal dayanıklılığımız üzerinde önemli etkiler yaratıyor. Finansal okuryazarlık kavramı, bu etkilerin olumlu yönde gelişebilmesi için yeterli bilgiye sahip olmamız ve uygulayabilmemiz esasına dayanıyor. Böylece kötü harcama kararlarının önüne geçebilir, borç yükü biriktirmekten kaçınabilir, tasarruf edebilir, refah ve dayanıklılığımızı artırabiliriz. Bu yazıda finansal okuryazarlık nedir ve neden önemlidir sorularının yanıtlarına odaklanacağız.
Finansal Okuryazarlık Nedir?
Finansal okuryazarlık, kişisel bütçe yönetimi, tasarruf, yatırım dahil olmak üzere çeşitli finansal becerileri anlama ve kullanma becerisidir. Finansal okuryazarlığa ulaşmanın temel adımları arasında bütçe oluşturmayı, borçları ödemeyi, finansal hedefler belirlemeyi, emeklilik planlarını yönetmeyi, mali riskleri analiz etmeyi ve gereken önlemleri almayı, sürdürülebilir tasarruf planları oluşturmayı sayabiliriz.
Finansal okuryazarlık eğitimi sayesinde harcamalarımız ve tasarruflarımız için bilinçli seçimler yapabilir, riskleri ve fırsatları ayırt etmeyi öğrenebiliriz. Ekonominin hareketli döngüsünü daha rahat anlayabilir, günlük yaşamımıza etkilerini kavrayabilir, her geçen gün sayıları artan finans ve yatırım araçları hakkında bilgi edinecek kaynaklara ulaşma becerisi edinebiliriz.
Finansal Okuryazarlık Ne İşe Yarar, Neden Finansal Okuryazar Olmalıyız?
Finansal okuryazarlığı yaşamımızı sürdürmemiz için gerekli olan temel yaşam becerilerinden birisi olarak düşünebiliriz. Tıpkı okuma yazmayı öğrenmek gibi erken yaşlarda edinmemiz gereken bu beceri; küçük bir öğrenci bütçesini yönetmekten bir ailenin geleceği için alınacak yatırım kararlarına kadar her alanda, finansal sistemin avantajlarından yararlanmamızı ve aksaklıklarından korunmamızı sağlar. Bireysel olarak sağlıklı finansal kararlar vermemiz bizi olduğu kadar toplumsal yaşamımızı ve ülke ekonomisini de olumlu etkiler.
Finansal okuryazar olmanın dönüştürücü etkilerini şöyle sıralayabiliriz:
- Daha iyi finansal kararlar verme becerisine sahip oluruz. Doğru kararlar yaşam standardımızı yükseltir.
- Etkin bir bütçe yapılandırması oluşturabilir, gereksiz harcamaların önüne geçebiliriz.
- Para ve borç yönetimini daha sağlıklı gerçekleştirebiliriz.
- Risklerimizi analiz etmeyi öğrenir, doğru finansal hedefler belirleyebilecek donanıma sahip oluruz.
- Finansal kaygı düzeyimizi azaltırız.
- Kredi kartı, sigorta ya da yatırım araçlarını seçerken ve kullanırken doğru ve etik kararlar verebiliriz.
- Beklenmedik olaylara karşı finansal dayanıklılığımızı güçlendirebiliriz.
Finansal Okuryazarlığı Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Araştırmalar tüm dünyada finansal okuryazarlık seviyelerinin düşük olduğunu gösteriyor. Bireysel ve toplumsal refah için son derece önemli olan bu becerinin geliştirilebilmesi için tüm uluslar eğitim programları geliştirmeye çalışıyor. Doğru yol haritası belirlemenin temelinde de bilimsel araştırmalar yatıyor. Finansal okuryazarlık seviyesi ve finansal okuryazarlığı etkileyen faktörler ile ilgili farklı sosyo-ekonomik ve demografik gruplar üzerinde çalışmalar yapılıyor. Bu araştırmalarda finansal farkındalık, deneyimler, beceriler, bilgi, yetenek, amaç, karar ve davranış gibi değişkenler ölçülüyor.
Araştırmalara göre finansal okuryazarlığı etkileyen faktörler şu şekilde sıralanıyor:
-
Eğitim
Eğitim seviyesi finansal okuryazarlık ile doğrudan ilişkili. Eğitim düzeyi arttıkça bilgiye erişme ve kullanma becerileri de artıyor. Ancak ekonomi, finans, istatistik, işletme, matematik gibi alanlarda akademik eğitim alanlar bu konuda daha öne çıkıyor. -
Cinsiyet
Cinsiyet de finansal okuryazarlığı etkileyen faktörlerden birisi olarak kabul ediliyor. Tüm dünyada erkeklerin finansal okuryazar olma oranı kadınlara göre daha yüksek. Bunda kadınların eğitime ve iş hayatına erişimde dezavantajlı grup olmalarının etkisi büyük. Ancak finansal okuryazar olan kadınlar bu becerilerini erkeklerden daha iyi kullanıyor. -
Bireysel Gelir Düzeyi
Finansal okuryazarlık elde edilen gelirden bağımsız olarak tüm gelir gruplarının sahip olması gereken bir beceri olmasına rağmen gelir düzeyi arttıkça finansal okuryazarlık bilgisine olan ihtiyaç da artıyor. -
Yaş
Yaş söz konusu olduğunda, gençlerin ve ileri yaş grubunun finansal okuryazarlık becerilerinin daha düşük olduğu görülüyor. Gençlerin finansal okuryazarlık eğitimi neredeyse bütün ülkelerde özellikle ele alınıyor ve becerinin erken yaşlarda edinilmesini sağlamak amacıyla eğitim programları düzenleniyor. İleri yaş grubu için ise sürekli değişen finansal ürün ve hizmetleri kavramak zorlayıcı olabiliyor.
Günümüz Dünyasında Finansal Okuryazarlık Neden Önemlidir?
Değişen tüketim alışkanlıklarımız, finans teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte hayatımıza giren yeni bankacılık uygulamaları, çeşitliliği giderek artan yatırım araçları para kazanma, harcama ve tasarruf modellerimizi etkiliyor. Bu yüzden bugünün dünyası hepimizin finansal okuryazar olmasını gerektiriyor.
Her şeyin bir ekrana dokunarak elde edilebildiği bu dijital çağda, neredeyse tüm harcamalarımızı çevrimiçi uygulamalar üzerinden yapabiliyoruz. Fiziki olarak paraya dokunmadan yaşadığımız bu sistem, yeterli bilgiye ve kontrol mekanizmasına sahip olmazsak borç yükümüzün artmasına neden oluyor. Çeşitliliği artan yatırım araçlarının hangisinin bize uygun olduğunu anlamak, risk almadan doğru yatırım kararlarını vermek için de finansal okuryazar olmak gerekiyor.
Ortalama yaşam süresinin uzaması, emekli maaşımız ve birikimlerimizle daha uzun yıllar geçinmemizi gerektiriyor. Bu da ihtiyaçlarımızı karşılamak ve refah seviyemizi korumak için bireysel emeklilik sistemi gibi alternatif bir plan oluşturmamız ve yönetmemiz anlamına geliyor.
Finansman seçeneklerinin artması ve erişilebilir hale gelmesi hayatımızı çok kolaylaştırıyor ama karar verme aşamasında yeterli bilgi ve analiz becerisine sahip olmamak borç yükü altında ezilme riskini de beraberinde getiriyor.
Finansal okuryazarlık sadece kaynaklarımızı doğru yönetmeyi değil aynı zamanda değişen koşullara uyum sağlama, yenilenen hizmetleri anlama becerimizi de artırdığı için günümüz dünyasında büyük önem taşıyor.
Finansal Okuryazarlık Becerisine Sahip Olmanın Avantajları Nelerdir?
Finansal okuryazar olmanın avantajlarını şöyle sıralayabiliriz:
- Yaş, cinsiyet ya da gelir durumumuz ne olursa olsun hepimiz hayatımız boyunca finansal kararlar veririz. Beğendiğimiz bir elbiseyi nakit ya da kredi kartı ile satın almak bile finansal bir tercihtir. Finansal okuryazarlık yaşam standartlarımızı kısa ve uzun vadeli etkileyen kararları daha doğru almamızı sağlar.
- Bütçemizi doğru yönetmek, risklerimizi analiz etmek ve gerekli önlemleri almak ekonomik krizlere karşı direncimizi artırır.
- Finansal okuryazarlık, beraberinde doğru finansal davranışlar getirir. Faturaları zamanında ödeme, gelirimize göre bütçe oluşturma, acil ihtiyaçlar için kaynak ayırma gibi doğru tüketici davranışları finansal okuryazarlık ile doğru orantılıdır.
- Finansal okuryazar olmak, giderek çeşitlenen finansal ürünler ve yatırım araçları hakkında bilgi alma ve doğru değerlendirme yetimizi, risk ve getiri dengesini analiz etme becerimizi artırır.
- Finansal okuryazarlık, borç ödeme kapasitemizi doğru hesaplamamıza ve daha gerçeğe uygun borçlanma kararları almamıza yardımcı olur.
- Finansal okuryazarlık tasarruf etme disiplinini de beraberinde getirir.
Finansal Okuryazarlık Nasıl Öğrenilir?
Finansal okuryazar olmanın ilk adımı kendinizi tanımaktan geçiyor. Eğer bütçenizi planlamakta zorlanıyor, harcamalarınızı kontrol edemiyor ve tasarruf yapamıyorsanız finansal okuryazar olmak için hemen harekete geçmeniz gerekiyor.
İnternet üzerinde çokça bulacağınız kaynaklardan yararlanarak ve finansal okuryazarlıkla ilgili temel bilgileri veren kitapları okuyarak işe başlayabilir, kişisel çabanızla bile önemli bir bilgi birikimine ulaşabilirsiniz. Ekonomi haberlerini daha dikkatli takip etmek, anlamadığınız kavramları ya da terimleri araştırıp öğrenmek konu ile ilgili vizyonunuzu daha da geliştirecektir.
Size nitelikli finansal okuryazarlık sertifikası kazandıracak eğitimlere katılarak geleceğiniz için çok önemli bir adım da atabilirsiniz. Çeşitli kurumlar, üniversiteler ve sivil toplum örgütleri tarafından hazırlanan ve verilen bu eğitimler size bütçenizi yönetmeyi, risk analizi yapmayı, tasarruflarınızı değerlendirmenin yollarını en iyi şekilde öğretecektir.
Finansal Okuryazarlık Nasıl Geliştirilir?
Hem devlet kurumları hem de sivil toplum örgütleri finansal okuryazarlığın artması için pek çok proje geliştiriyor ve eğitim programları düzenliyor. Her yaştan insana açık olan bu eğitimlere katılarak finansal okuryazarlığınızı geliştirebilirsiniz.
Herkes İçin Ekonomi Platformu / TCMB
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından hazırlanan Herkes İçin Ekonomi platformu, her yaşa ve bilgi düzeyine uygun içerikler sunan bir internet sitesi. Sayfalar arasında dolaşırken paranın tarihçesinden cebimizdeki paraya, enflasyondan genel ekonomi bilgilerine kadar çok sayıda içeriğe, videoya ve grafiklere ulaşabilirsiniz.
Paramı Yönetebiliyorum / UNDP / Habitat
UNDP ve Habitat Derneği’nin ortaklaşa yürüttüğü ve 2009 yılından bu yana devam eden Paramı Yönetebiliyorum projesi kapsamında, her yaş ve meslek grubuna yönelik finansal okuryazarlık ve bütçe yönetimi eğitimleri online olarak veriliyor. Projenin web sitesinde finansal okuryazar olma yolunda yararlanabileceğiniz pek çok faydalı içeriğe de ulaşabilirsiniz.
Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği (FODER)
Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği, finansal okuryazarlığın yaygınlaşması için pek çok projeye destek veriyor. Derneğin internet sitesi üzerinden finansal okuryazarlık eğitimleri, konu ile ilgili kitaplar, araştırmalar gibi çok sayıda içeriğe ulaşabilir, finansal okuryazar olmak için yol haritanızı belirleyebilirsiniz.
Finansal Okuryazarlıkla İlgili Temel Kavramlar Nelerdir?
Finansal okuryazarlık eğitiminize bazı temel kavramları öğrenerek başlayabilirsiniz. En sık karşılaşacağınız kavramları aşağıda bulabilirsiniz:
Bütçe
Gelir, gider ve düzenli ödemelerin dengelenmesi için oluşturulan ve takip edilen verilerdir.
Birikim
Birikim, aylık gelirinizden tüketim ihtiyaçlarınızı karşıladıktan sonra, gelecekte kullanabilmek üzere farklı şekillerde değerlendirdiğiniz paradır ve güvenli bir finansal geleceğe sahip olmanın temel unsurlarından biridir.
Yatırım
Tasarruf edilen paranın gelir elde etmesi için bir ürün ya da finansal araca yatırılmasıdır.
Bankacılık
Bankacılık, paranızı yönetmek ve korumak için sunulan hizmetlerden ve ürünlerden faydalanmak için bankalar aracılığı ile yaptığınız işlemlerdir.
İhtiyaç Yönetimi
Temel ihtiyaçlarla lüks ihtiyaçların birbirinden ayırt edilmesi, ihtiyaçların kategorize edilmesi, temel ihtiyaçların doğru zamanda ve şekilde karşılanması için gerekli olan planlama becerisidir.
Sigorta
Sigorta; karşılaşabileceğiniz risk faktörlerinde uğrayacağız maddi zararı gidermek için önceden ödenen prim karşılığında bu işle uğraşan kuruluşla yapılan iki taraflı bağlantı sözleşmesidir.
Borç Yönetimi
İhtiyaç dışı harcamalar, gereksiz kredi kartı kullanımı gibi borç oluşturabilecek etkenleri ayırt edebilme, borcun gerekli olduğu durumlarda ise borç kaynakları, ödeme zamanı, ödeme miktarı gibi verileri doğru analiz etme ve planlama becerisidir.
Kredi Yönetimi
Kredi yönetimi kredi kullanma, kredi borçlarını ödeme sorumluluğu ve yüksek kredi notu oluşturmak için alacağınız ve uygulayacağınız kararların bütünüdür.
Finansal Okuryazarlığın Üç Temel Unsuru Nelerdir?
Finansal okuryazarlık sadece bilgi edinmemizi değil, edindiğimiz bilgiyi etkin bir şekilde uygulama becerisini göstermemizi de gerektirir. Bu açıdan baktığımızda finansal okuryazar olmanın üç temel unsuru vardır: Finansal bilgi, finansal tutum ve finansal davranış. Bu üç bileşenin ne anlama geldiğine bakalım:
Finansal Bilgi
Finansal bilgi, finansal okuryazar olabilmeniz için gerekli olan kavramlara hakim olmanız ve atacağınız adımları analiz edebilmeniz demektir. Finansal bilgi sahibi olarak ekonomik verileri değerlendirebilir, risklerinizi analiz edebilir, satın alma gücünüzü hesaplayabilir, doğru ve yanlış bilgileri birbirinden ayırabilirsiniz.
Finansal Tutum / Tavır
Finansal tutum, geçmiş deneyimlerimizin etkisiyle sergilediğimiz finansal davranışların bütünüdür. Tutumlu ya da müsrif olmak, borçlarımızı zamanında ödemek ya da ihmal etmek finansal tutumuzdan kaynaklanır. Finansal okuryazarlık olumsuz tutumlarımızı düzeltmemizi sağlar.
Finansal Davranış
Finansal davranış, bir kişinin birikimlerini, harcamalarını ve bütçesini yönetme şeklidir. Finansal davranış modelimiz refah seviyemizde önemli bir rol oynar. Kısa ve uzun vadeli yatırım anlayışı, tasarruf yöntemleri, kredi ve borç yönetimi, harcama alışkanlıkları gibi kavramları içerir.