Kıdem tazminatı, çalışan her bireyin iş hayatında geçirdiği yılların ve verdiği emeğin karşılığıdır ve yasal olarak teminat altına alınmış önemli bir sosyal güvencedir. İşinizden ayrıldığınızda ekonomik kaybınızı telafi edecek ya da emekliliğiniz için birikim yapmanıza yardımcı olacak bu sistem hakkında bilgi sahibi olmanız geleceğinizi planlamanız açısından büyük önem taşıyor.
Bu yazımızda kıdem tazminatının ne anlama geldiğini, kıdem tazminatı alma şartlarını, kıdem tazminatı hesaplama yöntemini detaylı olarak anlatacak ve konu ile ilgili aklınıza takılabilecek pek çok sorunun yanıtını vermeye çalışacağız.
Kıdem Tazminatı Nedir?
Kıdem tazminatı; işçinin iş yerinden ayrılırken belli koşulları sağlaması durumunda, işveren tarafından geçmiş hizmetlerine karşılık kanunen ödemesi gereken toplu paradır. Kıdem tazminatı, işçi ile işveren arasındaki ilişkilerin sonlanması durumunda adil bir maddi denge sağlamak amacıyla yasal bir hak olarak düzenlenmiştir. Türkiye'de kıdem tazminatı, İş Kanunu'nda belirtilen kurallar doğrultusunda hesaplanır ve ödenir. Bu hak, çalışanların uzun vadeli iş ilişkilerini koruma ve teşvik etme amacını taşır.
Kıdem Tazminatı Almanın Şartları Nelerdir?
İş Kanunu’na göre kıdem tazminatı almaya hak kazanmanız için karşılamanız gereken üç temel şart vardır: Öncelikle 4857 sayılı İş Kanunu’na göre “işçi” olmanız, aynı işverenin iş yerinde en az bir yıl süreyle çalışmış olmanız ve haklı fesih koşullarından birinin gerçekleşmiş olması gerekir. Şimdi gelin bu koşulların detaylarına bir göz atalım:
4857 sayılı İş Kanunu’na göre işçi olma koşulu:
4857 sayılı İş Kanunu’na göre “işçi” olmanız için yazılı ya da sözlü bir iş sözleşmesi ile bir işverenin iş yerinde çalışıyor olmanız gerekir. Ancak bazı iş kollarında ve mesleklerde çalışanlar “işçi” olarak kabul edilmez ve kıdem tazminatı alamazlar.
Kıdem tazminatı hakkı olmayan iş ve meslek grupları aşağıdaki gibidir:
- Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar
- Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri
- Bir ailenin üyeleri ve 3. dereceye kadar (3. derece dahil olmak üzere) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar
- Ev hizmetlerinde çalışanlar
- Çıraklar
- Sporcular
- Rehabilite edilenler
En az bir yıl süreyle çalışma koşulu:
Kıdem tazminatına hak kazanabilmeniz için aynı işverenin iş yeri veya iş yerlerinde en az bir yıl süreyle çalışmış olmanız gerekir. Bir yıldan kısa süreli çalışmalarda kıdem tazminatı verilmez.
Haklı fesih koşulu:
Kıdem tazminatı almaya hak kazanmanız için işveren ile aranızdaki anlaşmanın haklı fesih koşullarına uygun biçimde sona ermesi gerekir. Bu koşullar kanunda net bir şekilde düzenlenmiştir. Ancak bazı durumlarda kanunlarla düzenlenmemiş bile olsa tarafların anlaşmasıyla kıdem tazminatı alınabilir.
Kanunlarla düzenlenen haklı fesih koşulları şunlardır:
- İş akdine konu olan işin yapılması, işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa işçi iş akdini feshedebilir ve kıdem tazminatı alabilir. Bu durumda işçi tam teşekküllü bir devlet hastanesinden bu durumu ispatlayan bir sağlık raporu almalıdır.
- Maaşının, fazla mesai alacağının ya da diğer alacaklarının ödenmemesi veya sürekli olarak geç ödenmesi durumunda işçi iş akdini feshedebilir ve kıdem tazminatına hak kazanır.
- İşverenin işçiye karşı işlediği hakaret, tehdit, cinsel taciz veya mobbing dahil her türlü suç, işçinin iş akdini feshederek kıdem tazminatı almasına hak kazandırır.
- İşçi, zorunlu askerlik görevini yerine getireceği gerekçesiyle iş akdini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır.
- İş yerinin uzak bir yere taşınması, mevcut pozisyonuna göre daha düşük bir pozisyonda görevlendirilmesi, çalışma saatlerinin olağan dışı değiştirilmesi gibi işçinin çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılması halinde işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
- İşçinin yasal olarak emeklilik zamanının gelmesi durumunda kıdem tazminatına kendiliğinden hak kazanır.
- Kadın işçi, evlendiği tarihten başlamak üzere bir yıl içinde iş akdini feshederse kıdem tazminatı alabilir.
- İşçi, sendika yöneticisi olması durumunda iş akdini askıya alabilir ya da feshederek kıdem tazminatı alabilir.
- İşçinin ölmesi halinde mirasçıları kıdem tazminatı talebinde bulunabilirler.
- Parça başı iş yapan işçiye daha az ücret ödeyerek işten ayrılmasını sağlamak için az iş verilmesi halinde işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatına hak kazanır.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Tazminat hesaplama işlemi yapılırken işçinin işe giriş ve işten çıkış tarihleri arasındaki süre ve son brüt maaşı göz önüne alınır. Söz konusu brüt maaş yol, yemek, yakacak yardımı gibi süreklilik arz eden yan ödemelerin de eklendiği “giydirilmiş brüt maaş” olarak hesaplanır.
Kıdem tazminatı, çalışanın iş yerinde çalıştığı her bir yıl süresi ile son aldığı giydirilmiş brüt maaşın çarpılması ile belirlenir. Bu işlem yapılırken yıl kesirleri de göz önüne alınır. Arta kalan aylar güne çevrilir, son brüt ücret 365’e bölünür ve günlük ücret hesaplanır. Çalışma süreleri de güne çevrilir ve günlük ücret ile çarpılır.
Kıdem tazminatının yıllık olarak belirlenmiş taban ve tavan miktarı vardır. Hesaplanan kıdem tazminatı tutarı yıllık tavan tutarını aşmıyorsa tutar üzerinden sadece damga vergisi kesilir. Eğer yıllık kıdem tazminatı tavanını aşıyorsa ve işveren aşan kısmı da ödeyecekse gelir vergisi kesintisi yapılır. Kesilecek gelir vergisi, mevcut birikmiş vergi matrahınıza göre yüzde 15 ile yüzde 40 arasında değişebilir.
Daha basit şekilde ifade etmek gerekirse; aynı iş yerinde tam olarak beş yıl çalışmış ve son brüt maaşı 20.000 TL olan bir işçi, iş akdinin feshedilmesi durumunda yaklaşık olarak 100.000 TL kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
Siz de kıdem tazminatınızı hesaplamak istiyorsanız internet üzerinde pek çok kıdem tazminatı hesaplama aracı bulabilirsiniz. İşe başlama tarihi, işten ayrılma tarihi, aylık brüt maaş, kümülatif vergi matrahı gibi bilgileri girerek hak ettiğiniz kıdem tazminatını yaklaşık olarak hesaplayabilirsiniz.
İhbar Tazminatı ile Kıdem Tazminatı Arasındaki Fark Nedir?
Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı birbirinden farklı iki tazminat türüdür. İhbar tazminatı iş sözleşmesinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerektiğini belirten yasal bir zorunluluktur. İhbar süresi bildirim şartlarına uymayan taraf tazminat ödemekle yükümlüdür.
Kıdem tazminatı işçinin aynı işverende geçirdiği hizmet süresine bağlı olarak, ihbar tazminatı ise işçinin işten ayrılması durumunda ihbar süresine uyulmaması durumunda ödenir. İhbar süresine uymak hem işçinin hem de işverenin sorumluluğudur. Bu nedenle kıdem tazminatı sadece işveren tarafından ödenirken ihbar tazminatı hem işveren hem de işçi tarafından ödenebilir.
Bir Yıllık Kıdem Tazminatı Ne Kadar?
Sadece bir yıl çalışan bir işçinin kıdem tazminatı, son aldığı brüt aylık ücretin bir yıllık çalışma süresi ile çarpılması sonucu bulunur. Ancak, kıdem tazminatı hesaplamasında aylık brüt ücretin bir tavan sınırı vardır. 2024 yılı için kıdem tazminatı tavanı 35.058,58 TL'dir. Yani, işçinin son aldığı brüt aylık ücret bu tutarı aşıyorsa kıdem tazminatı hesaplamasında bu tutar esas alınır.
Örneğin, 2024 yılında asgari ücretle çalışan ve sadece bir yıl sonra işten ayrılan bir işçinin tazminat hesaplama işlemi aşağıdaki gibi yapılır:
- Son aylık brüt ücret: 20.002,50 TL
- Çalışma süresi: 1 yıl
- Kıdem tazminatı: 20.002,50 x 1 = 20.002,50 TL
Bu işçi, işten ayrıldığı tarihte 20.002,50 TL kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
Kıdem Tazminatı Ödemesi Nereden Yapılır?
Kıdem tazminatı ödemeleri işçinin işten ayrıldığı tarihte veya en geç bir ay içinde işveren tarafından yapılır. Şirketlerde ücret, prim ve ikramiye gibi ödemelerin hepsinin banka aracılığı ile yapılması zorunludur. Bu nedenle kıdem tazminatı da işçinin banka hesabına yatırılır.
Hangi Hallerde Kıdem Tazminatı Ödenmez?
Bir işçinin kıdem tazminatı alabilmesi için belirli şartları karşılamış olması gerekir. Bu şartlar işçinin iş kanununa göre işçi olmasını, en az bir yıl süreyle aynı işverene çalışmasını ve iş sözleşmesinin haklı bir nedenle veya işveren tarafından haksız bir nedenle feshedilmiş olmasını gerektirir. Ancak bir işçi; işçi olma ve en az bir yıl çalışma koşullarını yerine getirmiş olsa bile bazı durumlarda kıdem tazminatı alamaz. Kıdem tazminatı almaya engel olan halleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- İşçinin işe girişte yalan veya yanlış bilgi vermesi,
- İşverene, ailesine veya iş arkadaşlarına hakaret etmesi, iftira atması veya şiddet uygulaması,
- İşverene sadakatsiz davranması, ticari sırlarını açıklaması, rakip bir işletmeyle ilişki kurması,
- İş yerinde yüz kızartıcı bir suç işlemesi veya işverenin güvenini kötüye kullanması,
- İş yerindeki görevlerini yerine getirmemesi, iş güvenliğini tehlikeye atması veya işverenin talimatlarına uymaması,
- Mazeretsiz veya izinsiz olarak işe gelmemesi veya işten ayrılması,
- İşçinin iş sözleşmesini haksız bir nedenle feshetmesi ya da işverenin iş sözleşmesini haklı bir nedenle feshetmesi,
- İşçinin belirli süreli bir iş sözleşmesi ile çalışması ve sözleşme süresinin dolması.
İstifa Eden Çalışan Tazminat Alabilir mi?
İstifa eden çalışanın tazminat alabilmesi için bazı şartlar vardır. Bu şartlar işçinin işe giriş tarihi, çalışma süresi, istifa nedeni ve iş sözleşmesinin türüne göre değişir. Genel olarak, kendi isteğiyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatı alamaz. Ancak işçi emeklilik, evlilik, askerlik, sağlık, mobbing, ücretin ödenmemesi, yıllık iznin kullandırılmaması, fazla mesai ücretinin ödenmemesi, çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılması, SGK primlerinin düşük yatırılması, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller, cinsel taciz veya zorlayıcı sebepler gibi haklı nedenlerle istifa ederse kıdem tazminatına hak kazanabilir.
Asgari Ücret Kıdem Tazminatı Ne Kadar?
1 Ocak 2024 tarihi itibariyle asgari ücretle çalışan bir işçiye ödenecek kıdem tazminatının yıllık taban tutarı 20.002,5 TL’dir.
Emekli Çalışan Nasıl Kıdem Tazminatı Alır?
Emekli olduktan sonra çalışmaya devam edenlerin de kıdem tazminatı almaya hakkı vardır. Ancak bu hakkı kullanabilmek için bazı şartların sağlanması gerekir.
Emekli çalışan kıdem tazminatı alma şartları:
- İş yerinde en az bir yıl süreyle çalışmış olmak,
- İşten kendi isteği veya kusuru dışında ayrılmış olmak,
- Emeklilik sonrası yeni bir iş sözleşmesi ile çalışmaya başlamış olmak,
- Haklı nedenlerle (sağlık, mobbing vb.) iş sözleşmesini feshetmiş olmak veya işveren tarafından iş sözleşmesi feshedilmiş olmak.
Bu şartları sağlayan emekli çalışanlar kıdem tazminatı alabilirler. Kıdem tazminatı miktarı, çalışanın brüt ücreti ve çalışma süresine göre hesaplanır. Her yıl için bir brüt ücret tutarı kadar kıdem tazminatı ödenir.
Emekli çalışan kıdem tazminatı alırken dikkat etmesi gereken bir nokta da vergi kesintisidir. Kıdem tazminatı gelir vergisine tabidir. Bu nedenle çalışanın yıllık gelir vergisi beyannamesi vermesi gerekmektedir. Kıdem tazminatından yapılan vergi kesintisi, çalışanın yıllık gelir vergisi matrahına dahil edilir.
Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. İşbu blog sayfası aracılığı ile sunulan tavsiyelere dayanarak alınan/alınacak yatırım kararlarının ve yapılan/yapılacak alım satım vb. işlemlerinden ve bu işlemlerin olası neticelerinden Türkiye Finans Katılım Bankası AŞ herhangi bir surette sorumlu değildir.