Hepimiz birikimlerimizi büyütmeyi ve geleceğimiz için beklentilerimiz doğrultusunda finansal güvence sağlamayı istiyoruz. Bu hedeflere ulaşmamızı sağlayacak kişisel yatırım tercihlerimiz birbirinden çok farklı olabilir. Ancak günümüzün yatırım dünyası, farklı beklentileri karşılayacak özelliklere ve risk seviyelerine sahip çok sayıda yatırım aracı sunuyor. Kısaca VİOP olarak bilinen Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası da bu yatırım araçlarından birisi. Bu yazımızda VİOP hakkında bilinmesi gerekenleri bir araya getirdik.
VİOP Nedir?
VİOP, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin Borsa İstanbul bünyesinde alım satımının gerçekleştirildiği Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nın kısa adıdır. VİOP'ta işlem gören enstrümanlar genellikle hisse senetleri, endeksler, emtialar, dövizler gibi finansal ürünlerdir.
Vadeli işlem sözleşmeleri, belirli bir varlığın (örneğin hisse senedi, döviz, emtia) ileri bir tarihte, önceden belirlenmiş bir fiyat üzerinden alım veya satımını sağlar. Bu sözleşmelerin standardize edilmiş özellikleri vardır ve borsada işlem görürler.
Opsiyon sözleşmeleri ise belirli bir varlığı, belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar, önceden belirlenmiş bir fiyattan alma veya satma hakkı veren sözleşmelerdir. Opsiyon sözleşmelerinde alıcı, opsiyon primini öderken, satıcı ise bu hakkı sağlamak karşılığında primi alır.
VİOP, yatırımcılara fiyat dalgalanmalarından korunma (hedge) imkânı sağlar ve spekülatif amaçlı yatırımlar için fırsatlar sunar. Ancak, VİOP'ta işlem yapmadan önce iyi bir piyasa bilgisi ve risk yönetimi stratejisi geliştirmek önemlidir. Ayrıca, VİOP işlemleri genellikle türev ürünler olduğu için riskli olabilir ve piyasada ani fiyat hareketleriyle karşılaşılabilir.
VİOP Ne İşe Yarar?
VİOP'un temel olarak iki önemli işlevi vardır:
-
Riskten Korunma
VİOP, yatırımcılara fiyat dalgalanmalarına karşı korunma imkânı sunar. Bir yatırımcı, sahip olduğu varlıkların (hisse senetleri, emtialar, dövizler vb.) değerinde oluşabilecek düşüşlerden veya artışlardan etkilenmemek için VİOP'ta ilgili varlık üzerine vadeli işlem sözleşmesi alabilir veya satabilir. Böylece, spot piyasalarda meydana gelebilecek risklere karşı kendini koruyabilir. Örneğin, bir hisse senedi yatırımcısı, hisse senedinin değerinin düşeceğini düşünüyorsa, VİOP'ta ilgili hisse senedi üzerine satım opsiyonu alarak fiyat düşüşlerinden korunabilir.
-
Spekülasyon
VİOP, fiyat dalgalanmalarından faydalanarak kâr elde etmek için spekülasyon yapmaya olanak tanır. Yatırımcılar, fiyatların gelecekte yükseleceğini öngörerek vadeli işlem sözleşmeleri alabilir veya fiyatların düşeceğini düşünerek vadeli işlem sözleşmeleri satabilir. Örneğin, bir yatırımcı, bir endeksin değerinin yükseleceğini düşünüyorsa, o endeks üzerine vadeli işlem sözleşmesi alarak fiyat artışından faydalanabilir.
VİOP aynı zamanda likidite sağlama, arbitraj fırsatlarını değerlendirme ve portföy çeşitlendirmesi gibi amaçlarla da kullanılabilir. Ancak VİOP'ta işlem yapmadan önce piyasa bilgisi, analiz yeteneği ve risk yönetimi stratejileri geliştirmek önemlidir.
Kimler VİOP’ta İşlem Yapabilir?
VİOP işlemleri, borsa üyesi aracı kurum ve bankalar aracılığı ile yapılabilir. VİOP’ta işlem yapabilmek için VİOP üyesi bir kurumda yatırım hesabı açılması, gerekli teminatın yatırılması, alım ve satım kararlarının aracı kurumlar aracılığı ile ulaştırılması gereklidir. Bu koşulları yerine getiren bireysel, kurumsal ve yabancı yatırımcılar VİOP’ta işlem yapabilir.
VİOP Yatırımı Nasıl Yapılır?
VİOP yatırımı yapmak için aşağıdaki adımlar izlenir:
- Öncelikle VİOP üyesi olan bir aracı kurum veya bankada yatırım hesabı açılır ve SPK tarafından belirlenen risk bildirim formu imzalanır.
- İşlem yapabilmek için Takasbank tarafından belirlenen teminat, açılan hesaba yatırılır. İşlem teminatının yetersiz olması durumunda teminat tamamlama çağrısı yapılır.
- Gerekli teknik analizlerin ardından, hedeflere ve risk toleransına en uygun alım-satım kararı verilir.
- Verilen alım-satım kararı doğrultusundaki işlem emri aracı kurum ya da banka üzerinden borsaya iletilir. İşlem emrinin eksiksiz olması önemlidir. Eksiksiz bir işlem emri hangi sözleşmenin kaç adet alındığını/satıldığı, sözleşmenin alınmak/satılmak istendiği fiyatı, emir türünü, yöntemini ve süresini içerir.
VİOP Avantajları Nelerdir?
VİOP'un sağladığı başlıca avantajları şu şekilde sıralayabiliriz:
- VİOP, yatırımcılara fiyat dalgalanmalarına karşı korunma imkânı sunar. Varlıklarının değerinde oluşabilecek düşüş veya artışlara karşı riskten korunmak isteyen yatırımcılar, vadeli işlem sözleşmeleri aracılığıyla bu korunmayı sağlayabilirler. Bu sayede, yatırımcılar beklenmeyen fiyat hareketlerine karşı pozisyon alarak risklerini azaltabilirler.
- VİOP, kaldıraçlı bir piyasadır. Kaldıraç, yatırımcılara daha az sermayeyle daha büyük pozisyonlar alabilme imkânı sağlar. VİOP'ta belirli bir teminatla çok daha büyük değerlere sahip sözleşmeler alınabilir veya satılabilir. Bu da yatırımcılara potansiyel kârı artırma fırsatı sunar. Ancak kaldıraçlı işlemler aynı zamanda riski de artırır, bu nedenle dikkatli ve bilinçli bir şekilde kullanılmalıdır.
- VİOP, hisse senetleri, endeksler, emtialar, dövizler gibi çeşitli varlık sınıflarında işlem yapma imkanı sunar. Bu sayede yatırımcılar, farklı piyasalara ve varlık sınıflarına erişim sağlayarak portföylerini çeşitlendirebilir ve farklı fırsatlar arayabilirler.
- VİOP, yüksek likiditeye sahip bir piyasadır. Özellikle hisse senedi endeksleri ve döviz vadeli işlem sözleşmeleri gibi popüler enstrümanlarda genellikle yeterli miktarda alıcı ve satıcı bulunur. Bu, yatırımcıların işlemlerini hızlı bir şekilde gerçekleştirebilmesini ve istedikleri zaman pozisyonlarını likide edebilmesini sağlar.
- VİOP, fiyat dalgalanmalarından faydalanarak kâr elde etmek için spekülasyon yapma imkanı sunar. Yatırımcılar, fiyatların gelecekte yükseleceğini öngörerek alım pozisyonu açabilir veya fiyatların düşeceğini düşünerek satış pozisyonu açabilirler. Bu şekilde, doğru pozisyon alınması durumunda yatırımcılar potansiyel kâr elde edebilirler.
- VİOP, düzenleyici otoriteler tarafından denetlenir ve teminat yönetimi Takasbank tarafından yapılır. Bu düzenlemeler ve güvenlik önlemleri, yatırımcıların işlemlerini güvenli bir ortamda gerçekleştirmelerini sağlar.
VİOP Riskleri Nelerdir?
VİOP’ta işlem yaparken karşılaşabileceğiniz riskleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
- VİOP, vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyon sözleşmeleri üzerinden işlem yapan bir piyasadır. Fiyatlar piyasa koşullarına, arz-talep dengesine ve diğer faktörlere bağlı olarak dalgalanabilir ve yatırımcı için risk oluşturabilir.
- Kaldıraçlı işlemler potansiyel kârı artırdığı gibi potansiyel zarar riskini de artırır ve kayıpları hızlandırabilir.
- Likidite, bir yatırım enstrümanının alıcı ve satıcı arasında kolaylıkla el değiştirebilmesi anlamına gelir. Bazı yatırım araçlarında ya da belirli dönemlerde likidite düşük olabilir. Bu durumda yatırımcılar işlemlerini istedikleri fiyattan gerçekleştirmekte zorlanabilir.
- VİOP genel piyasa koşullarından etkilenebilir. Ekonomik, siyasi, jeopolitik ve diğer faktörler nedeniyle dalgalanmalar ve düşüş yaşanabilir.
- VİOP’ta işlem yaptığınız tarafın taahhütlerini yerine getirmemesi riski bulunur. Bu risk karşı tarafın iflası ya da ödeme yapmaması durumunda ortaya çıkabilir. Merkezi takas kurumu olan Takasbank, karşı taraf riskini azaltmak için takas ve teminat yönetimi hizmetini sunar.
- İşlem yaparken yanlış pozisyon almak ta önemli bir risktir. Yanlış analiz, hatalı beklentiler veya yanlış strateji kullanımı istenmeyen pozisyonlara girmenize neden olabilir.
VİOP Teminat Tutarı Nedir?
Teminat tutarı, VİOP’ta işlem yapabilmek için Takasbank’ta açılan hesabınıza yatırmanız gereken tutarı ifade eder. Bu tutar işlem yapmak istediğiniz enstrümanın ve pozisyonun büyüklüğüne, piyasa volatilitesine, kaldıraç oranına ve aracı kurumun politikalarına bağlı olarak değişebilir.
VİOP'ta teminat iki tür olarak karşımıza çıkar: başlangıç teminatı (giriş teminatı) ve sürdürme teminatı (marjin). Başlangıç teminatı, pozisyon açarken ödenmesi gereken teminat miktarını ifade ederken, sürdürme teminatı ise pozisyonun açık kalabilmesi için gereken minimum teminat miktarını ifade eder.
Portföy bazında teminat hesaplamasına esas teşkil edecek parametreler Takasbank tarafından belirlenir ve duyurulur.
VİOP ile İlgili Bilmeniz Gerekenler
VİOP İşlem Saatleri Nedir?
VİOP’ta hafta içi canlı işlem yapabileceğiniz saatler aşağıdaki gibidir:
- Pay Türev Pazarı: 09.30-18.10
- Diğer Türev Pazarları: 09.30-18.15
VİOP Akşam Seansı Nedir?
VİOP Akşam Seansı, normal işlem saatleri dışında yapılan ek bir seanstır ve yatırımcılara daha esnek işlem imkânı sağlar. Ancak, her enstrüman için Akşam Seansı uygulaması olmayabilir, bu nedenle yatırımcıların piyasa kurallarını ve enstrümanların işlem saatlerini dikkatlice takip etmeleri gerekmektedir. Akşam seansı, 09.30 – 18.15 arasında düzenlenen normal seansı takiben, 19.00 – 23.00 saatleri arasında gerçekleştirilir ve gerçekleşen işlemler bir sonraki gün gerçekleşecek işlemler ile beraber takasa konu olur.
VİOP Akşam Seansında; Endeks Vadeli İşlem, Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem, Dolar/Ons Gümüş Vadeli İşlem, Dolar/Ons Platin Vadeli İşlem, Dolar/Ons Paladyum Vadeli İşlem sözleşmeleri işlem görür. Normal seansta girilen bir emrin akşam seansında geçerli olabilmesi için emir girişi sırasında bunun belirtilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde verilen emirler akşam seansını kapsamaz.
VİOP Kaldıraç Oranı Nedir?
VİOP'ta kaldıraç oranı, yatırımcıların daha küçük bir teminatla daha büyük pozisyonlar açmasına olanak tanıyan bir finansal araçtır. Kaldıraç, yatırımcıya daha fazla piyasa hareketinden faydalanma potansiyeli sunar, ancak aynı zamanda riski de artırır.
VİOP'ta kaldıraç oranı, işlem yapılacak enstrümana ve pozisyon büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Her enstrüman için farklı kaldıraç oranları uygulanabilir. Örneğin, hisse senedi vadeli işlem sözleşmelerindeki kaldıraç oranı, döviz vadeli işlem sözleşmelerindeki kaldıraç oranından farklı olabilir.
Kaldıraç oranı, bir işlemde kullanılan kaldıraç faktörüyle teminat tutarının çarpımı şeklinde hesaplanır. Örneğin, 10:1 kaldıraç oranıyla işlem yapmak isterseniz, 10 birimlik pozisyon açmak için 1 birimlik teminat yatırmanız gerekebilir.
VİOP'ta kaldıraç oranları, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından belirlenen sınırlamalara tabidir. SPK, her enstrüman için maksimum kaldıraç oranlarını ve diğer kaldıraçla ilgili kuralları belirler. Bu kurallar, yatırımcıların korunması ve piyasanın sağlıklı işlemesini sağlamak amacıyla uygulanır.
VİOP Başlangıç Teminatı Nedir?
VİOP'ta başlangıç teminatı, bir vadeli işlem veya opsiyon sözleşmesi için pozisyon açılırken ödenmesi gereken minimum teminat tutarını ifade eder. Başlangıç teminatı, yatırımcının risklerini sınırlamak ve piyasada güvenli bir şekilde işlem yapmalarını sağlamak amacıyla belirlenir. Bu teminat, olası zararları karşılamak ve işlemlerin güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak için gereklidir.
Başlangıç teminatı, sözleşmenin değerine, volatiliteye, kaldıraç oranına ve aracı kurumun belirlediği teminat politikalarına bağlı olarak değişebilir. Yüksek volatiliteye sahip ve riski daha yüksek enstrümanlar genellikle daha yüksek başlangıç teminatı gerektirir.
VİOP Teminat Tamamlama Çağrısı Nedir?
VİOP'ta teminat tamamlama çağrısı, yatırımcının açık pozisyonlarının sürdürülebilmesi için gerekli olan minimum teminat seviyesinin altına düşmesi durumunda Takasbank tarafından yapılan bir uyarıdır ve yatırımcıya hesabındaki teminatı tamamlaması için bir süre verir.
Teminat tamamlama çağrısı, yatırımcının risklerini kontrol etmek ve negatif bakiye oluşumunu önlemek amacıyla uygulanır.
VİOP’ta İşlem Gören Sözleşmeler Hangileridir?
VİOP’ta işlem gören sözleşmeler aşağıdaki gibidir:
- Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Yurt Dışı Endeksi Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Dolar/TL Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Euro/TL Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Ruble/TL Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Yuan/TL Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- EUR/USD Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Ege Pamuk Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Makarnalık Buğday Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Aylık Gecelik Repo Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Üç Aylık Gecelik Repo Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Çelik Hurda Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- FBIST Borsa Yatırım Fonu Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Pay Opsiyon Sözleşmeleri
- Endeks Opsiyon Sözleşmeleri
- Dolar/TL Opsiyon Sözleşmeleri
- Mini Endeks Opsiyon Sözleşmeleri
- Yukarıda inceleyebileceğiniz üzere VİOP’ta işlem gören sözleşmeler arasında yer alan “FBIST Borsa Yatırım Fonu Vadeli İşlem Sözleşmeleri” listedeki tek
yatırım fonu seçeneğidir.
Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. İşbu blog sayfası aracılığı ile sunulan tavsiyelere dayanarak alınan/alınacak yatırım kararlarının ve yapılan/yapılacak alım satım vb. işlemlerinden ve bu işlemlerin olası neticelerinden Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. herhangi bir surette sorumlu değildir.