Yetişkin bireyler olarak hepimize farz kılınan orucu sadece yemek, içmek ve dünyevi zevklerden uzaklaşmak olarak değerlendirmek doğru olmaz. Ramazan ayı ve oruç; Allah’a teslimiyetten manevi olgunluğa, bedensel arınmadan zihinsel aydınlanmaya uzanan pek çok boyuta sahiptir. Bu çok boyutluluk farkındalığımızı artırarak bireysel ibadetlerimizin güçlü bir sosyal etkiye dönüşmesinin de önünü açar; bizi başkalarıyla ilgilenme, dertlerini anlama, çözüm üretme yolunda eğitir. İşte bu yüzdendir ki sadaka, fitre ve zekâtlarımız en çok Ramazan ayında ihtiyaç sahiplerine ulaşır. Bu yazımızda Ramazan ayında toplumsal dayanışmanın öneminden ve sadaka, zekât, fitre, fidye gibi herkesin gücü ölçüsünde verebileceği farklı yardım sistemlerinden bahsedeceğiz.
Ramazan Ayında Toplumsal Dayanışmanın Önemi
Toplumu oluşturan bireyler olarak maalesef hepimiz aynı ekonomik ve sosyal koşullarda yaşamıyoruz. Bu nedenle sadaka vermek, gelirimizin zekâtını ödemek ya da fitre yardımı yapmak gibi sosyal dayanışma ve yardım mekanizmaları ile muhtaçlara, kimsesizlere, yetimlere, borçlulara destek olmaya, zarar ve felakete uğramış insanlara el uzatmaya çalışıyoruz. Tek tek baktığımızda küçük gibi görünen bu yardımlar aslında hem maddi hem de manevi anlamda sandığımızdan çok daha büyük etkilere sahip. Bu etkileri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Ramazan, fedakârlık ve nefsine hakim olma ayı olduğu kadar daha az şanslı olanlarla empati kurma ve dayanışma ayıdır. Sadaka, fitre, zekât gibi dayanışma yöntemleri dini birer görev olmalarının yanı sıra toplumdaki yoksulluğu ve acıyı azaltmaya yardımcı olan destek mekanizmalarıdır.
- Ramazan ayı, yardım miktarı açısından daha büyük etki yaratacak kaynakların ve ortak çabaların bir araya getirilmesine olanak sağlar.
- Manevi ve bedensel arınma yolunda olduğumuz bu kutsal ay içinde sosyal çevremizle de uyum içinde olmamızı sağlar, farkındalığımızı artırır ve öz saygımızı yükseltir.
- İslam; merhamet, paylaşma, sosyal adalet kavramlarına önem veren bir dindir. Sahip olduğumuz maddi imkânları, kaynakları ve zamanı toplumun dezavantajlı ve kırılgan kesimlerinin iyiliği için kullanmak, ahlaki ve manevi değerlerimiz açısından olduğu kadar toplumdaki sorunların çözümü için de kıymetlidir.
- Dayanışma toplumu oluşturan farklı kesimler arasındaki engelleri kaldırır, anlayış ve şefkat duygularının gelişmesine yardım eder.
- Toplumsal dayanışma hayır işi yapan ve alan kişiler arasında bir sahiplik ve sorumluluk duygusu oluşturmaya yardımcı olur.
- Dayanışma toplumda yalnız olmadığımızı, birbirimize çok güçlü bağlarla bağlı olduğumuzu gösterir, bize erdemli olmanın önemini hatırlatır.
Sadaka Nedir?
Günlük yaşamımızda genellikle dilencilere yapılan küçük yardımlar için kullanılan sadaka kelimesi aslında genel anlamıyla bundan çok daha fazlasını ifade eder. Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için ihtiyaç sahiplerine yapılan gönüllü veya dinen zorunlu nakdi ve ayni yardımların hepsi sadaka olarak kabul edilir. Gönüllü olarak hayır yolunda harcama yapmak dinimizin önemli öğretilerinden birisidir.
Neler Sadaka Olarak Kabul Edilir?
Ayet ve hadislere göre sadakanın belirlenmiş beş türü vardır:
- İslam’ın beş şartından birisi olan zekât
- Bedenin zekâtı olarak Ramazan ayında verilmesi gereken fitre (sadaka-i fitr)
- Kendi irademizle hayır amacıyla üstlendiğimiz yükümlülükler gereğince yaptığımız harcamalar
- Belirli suç veya hataların telâfisi amacıyla farz olan fidye ve kefâret kapsamındaki sadakalar
- Gönüllü bağışlar yani tatavvu sadakası
Sadaka Verirken Nelere Dikkat Edilmeli?
Sadaka verirken aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi önemlidir:
- Sadaka verecek kişi niyetinde samimi olmalı, gösteriş yapmamalıdır.
- Sadaka insan onurunu zedelemeyecek şekilde verilmeli, sadaka alan rencide edilmemelidir.
- Sadaka olarak verilecek mal ya da para helâl yoldan kazanılmış olmalıdır.
- İhtiyaç sahibi için en faydalı olacak sadaka türü verilmelidir.
- Kötü, çürük, yardım edilen kişinin ihtiyacını gideremeyecek derece bozuk şeyler sadaka olarak verilmemelidir.
- Sadaka verirken ihtiyaç sahibi yakınlar, yetimler, yoksullar, yaşamak için başkalarına muhtaç olanlar, afet ve felaketlerle zor duruma düşmüş olanlar görülüp gözetilmelidir.
Zekât Nedir?
İslam’ın beş şartından birisi olan zekât, temel ihtiyaçları dışında nisap miktarı mala sahip olan ve bu nedenle zengin olarak kabul edilen bir Müslüman’ın, zenginliği üzerinden bir yıl geçtiğinde ihtiyaç sahiplerine vermesi gereken miktardır. Nisap, zekât vermek zorunda olmadan önce sahip olunması gereken asgari tutar olarak tanımlanır. Zekât vermek hicretin ikinci yılında Medine’de farz kılınmıştır.
Bir kişiye zekâtın farz olması için mallarının nisaba ulaşmasının yanı sıra nâmî yani “üreyici/artıcı” olması, sahip olunduğu andan itibaren üzerinden bir yıl geçmesi, bir yıllık borcundan ve aslî ihtiyaçlarından fazla olması gerekir.
Zekâtın Faydaları Nelerdir?
Zekâtın bireyde ve toplumda dinî ve ahlâkî değerleri yücelten, sosyal yapıyı güçlendiren, ekonomik hayata canlılık getiren birçok yararı vardır. Bunları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:
- Kur’an’da zekâtın fakirin hakkı olduğu belirtilir, zekât vermek kişinin maddî ve mânevî varlığını temizler.
- Varlıklı insanları aşırı mal hırsından kurtarır, kendisine verilen nimetlere şükrederek ondan pay verebilme becerisi kazandırır.
- Toplumda sosyal dayanışmayı güçlendirir, zengin ile fakiri yakınlaştırır, kardeşlik duygularını besler.
- İhtiyaç sahiplerini incitmeden desteklemeye yarar, ihtiyaçlarının giderilmesine katkı sağlar.
Zekât Nasıl Hesaplanır?
Yıllık bir ibadet olan zekât, sahip olunan mal varlıklarının bütününden hesaplanır. Yıl içinde ödenecek borçlar çıkarıldığında kira gelirleri ve diğer gelirlerle birlikte nisap miktarına (80,18 gr altın veya değeri) ulaşılıyorsa, nisap miktarının kırkta biri hesaplanır ve zekât olarak verilir.
Fitre Nedir?
Fitre ya da fıtr sadakası; Ramazan ayında oruç tutan, bayrama ulaşan ve maddi gücü yerinde olan kişilerin, şükretmek amacıyla kendileri ve aile bireyleri adına bakmakla yükümlü olmadıkları yoksullara verdikleri sadakadır. Fitre bayramdan önce ya da bayram günü verilebilir. Fitrenin amacı, fakir olan bir kişinin yaşadığı toplumun standartlarına göre bir günlük yiyecek ihtiyacını karşılamaktır.
Kimler Fitre Vermekle Yükümlüdür?
Temel ihtiyaçlarının ve bir yıllık borçlarının dışında nisap miktarı (80.18 gr. altın veya bu değerde) mala sahip olan Müslümanlar kendileri ve velayetleri altındaki kişiler için fitre vermekle yükümlüdürler. Zekâttan farklı olarak nisap miktarının üzerinden bir yıl geçmiş olması gerekmez.
Fitre Nasıl Hesaplanır?
Fitrenin hesaplanmasında hadislerde adı geçen üzüm, hurma, buğday, arpa gibi gıda maddelerinin üç kilogram değerinin para cinsinden ortalaması kullanılır.
2024 Yılı Fitre Miktarı Nedir?
Fitre bedeli her yıl Diyanet İşleri Başkanlığı’nda istişarelerle belirlenir. 2024 yılı için belirlenen fitre miktarı 130 TL’dir.
Fidye Nedir, Nasıl Hesaplanır?
Fidye, bir kimseyi bulunduğu sıkıntılı durumdan kurtarmak için ödenen bedel demektir. Oruç tutmaya gücü yetmeyenler bir yoksul doyumu fidye ödemekle yükümlüdür. Fidyenin asgari ölçüsü, kişiyi bir gün doyuracak yiyecek miktarına ya da maddi karşılığına denk gelir. Oruç tutulmayan her günün fidyesi ayrı hesaplanır. Toplam fidye bir kişiye verilebildiği gibi birden fazla kişi arasında bölünebilir. Ancak bir günlük fidye miktarı bölünerek verilmez.
Ramazan Ayında Dayanışmanın Farklı Yolları: İftar Sofraları, Kumanya Kolileri, Sivil Toplum Kuruluşlarına Destek
Sosyal yardımlaşmanın ve dayanışmanın ayı Ramazan, bizden daha az şanslı olanların hayatlarına dokunabilmemiz, küçük desteklerle dünyayı çok daha iyi bir yer haline getirebilmemiz için hepimize eşsiz fırsatlar sunuyor.
Açları doyurmak, susuzlara su vermek yapabileceğimiz en önemli hizmetlerden birisidir. Dilerseniz belediyelerle veya sivil toplum kuruluşlarıyla iletişime geçerek dilediğiniz yerde dilediğiniz sayıda kişi için iftar yemeği organize edebilir ya da var olan bir organizasyona bütçeniz ölçüsünde destek verebilirsiniz. Ebu’ş-Şeyh, İbni Hıbban’ın bir rivayetine göre sevgili peygamberimiz şöyle buyurmuştur:
“Ramazan ayında kim helal kazancından bir oruçluyu iftar ettirirse, Ramazan’ın bütün gecelerinde melekler ona dua eder ve Kadir Gecesinde Cebrail Aleyhisselâm onunla musafaha eder (tokalaşır). Cebrail Aleyhisselâm kiminle musafaha ederse, onun kalbi incelir ve gözlerinin yaşı çoğalır.”
Sosyal dayanışmaya destek olacak bir diğer yöntem de ihtiyaç sahiplerine göndereceğiniz kumanya kolileri olabilir. Ramazan ayı boyunca bir kişinin ya da bir ailenin aç kalmamasını küçük ama etkili bir yardımlaşma yöntemidir. Ancak asıl değerli olan bu destekleri sürekli kılabilmek için çalışmak olacaktır. Kumanya yardımlarını dilerseniz bireysel olarak dilerseniz bu konuda ciddi çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşları aracılığı ile yapabilirsiniz.
Siz de bu yıl Ramazan ayında yapmayı planladığınız fitre ve zekât yardımlarınızı güvenilir kişi ve kuruluşlar aracılığı ile ihtiyaç sahiplerine ulaştırabilir, Türkiye Finans Mobil Şube ve İnternet Şubesi üzerinden Kızılay, AFAD ve Darüşşafaka gibi çok sayıda kuruma bağış yapabilirsiniz.