İnsanlık olarak doğaya olan etkimizin en üst düzeye çıktığı dönemde yaşıyoruz. Özellikle Sanayi Devrimi’nden bu yana dünyamızın jeomorfolojik yapısı, biyolojik çeşitliliği ve iklimi üzerindeki etkimizin geri döndürülmesi imkansız bir noktaya ulaştığı bu dönem, bilim insanları tarafından “Antroposen” ya da “İnsan Çağı” olarak adlandırılıyor. Yaşamak, beslenmek, üretmek için yaptığımız her şey gezegenimizi etkiliyor. Gelecek nesillere yaşayabilecekleri bir dünya bırakmak istiyorsak neden olduğumuz bu etkilerin farkında olmamız ve azaltmak için çalışmamız gerekiyor.
Küresel ısınmanın önüne geçmek, iklim değişikliğinin etkilerini en aza indirgemek ve su kaynaklarımızı verimli kullanmak için atacağımız her adımın temelinde, meydana getirdiğimiz etkinin derecesini doğru kavramamız büyük önem taşıyor. Ölçemediğimiz bir şeyi kontrol altına almamız çok zor. Bu nedenle faaliyetlerimizin yerküre ve atmosferimiz üzerindeki etkilerini
karbon ayak izi ve
su ayak izi olmak üzere iki değer üzerinden ölçmeye çalışıyoruz.
Bu yazıda karbon ayak izi ve su ayak izi kavramlarının ne anlama geldiğini, nasıl ölçüldüklerini ve bu ölçümleri daha iyi bir gelecek için nasıl değerlendirmemiz gerektiğini bulacaksınız.
Karbon Ayak İzi Ne Anlama Geliyor?
Karbon ayak izi kişilerin, kurumların, hizmetlerin, üretilen malların, binaların tüm faaliyetleri ile ilişkili olan ve ton cinsinden karbondioksit (CO2) olarak ifade edilen toplam sera gazı emisyonu miktarıdır. Karbon ayak izi aynı zamanda
ekolojik ayak izinin önemli bir bileşenidir. Ekolojik ayak izi, ne kadar doğaya sahip olduğumuzu ve ne kadarını kullandığımızı ölçen tek metriktir.
Karbon ayak izi
birincil ve
ikincil olmak üzere iki kategoride incelenir.
Birincil karbon ayak izi, bireyin üzerinde doğrudan kontrol sahibi olduğu emisyonları temsil eder. Kullandığımız enerji türü ve miktarı, tüketim ve beslenme alışkanlıklarımız, ulaşım şeklimiz birincil karbon ayak izi hesaplamasının temelini oluşturur.
İkincil karbon ayak izi ise tüm ürün, hizmet ve gıdaların üretimlerinden yok olmalarına kadar geçen süreçteki dolaylı emisyonların karşılığı olarak kullanılır. Örnek vermek gerekirse, plastik poşet kullanıp kullanmamak bireysel olarak kontrol edebileceğiniz bir eylem olduğu için sizin birincil karbon ayak izinizin bir parçasıdır. Ancak plastik poşetin üretim aşamasından ömrünü tamamlamasına kadar geçen süreçte neden olduğu emisyon salımı ikincil karbon ayak izi olarak hesaplanır.
Karbon Ayak İzi Neden Önemlidir?
Karbon ayak izinin önemini anlayabilmemiz için öncelikle sera gazları ve etkilerinden bahsetmeliyiz.
Dünyanın atmosferinde ısıyı tutan gazlara sera gazları adı veriliyor. Dünyada yaşamın sorunsuz devam etmesi için atmosferdeki sera gazlarının dengeli bir oranda olması gerekiyor. Bu gazlar, insan faaliyetleri ile oranı değişmeyen sera gazları ve insan faaliyetleri ile oranı değişen sera gazları olarak ikiye ayrılıyor. Atmosferdeki oranını doğrudan etkileyemeyeceğimiz tek sera gazı hepimizin bildiği su buharı. Diğer sera gazlarını ise karbondioksit, metan, diazot monoksit, ozon ve klorofloro karbon (CFC) olarak sıralayabiliriz. Bugün yaşadığımız sorunun temel nedenini, bu gazların oranının gerekenin çok üzerinde olması oluşturuyor.
Geçtiğimiz yüzyılda dünyanın sıcaklığı 1 santigrat derece yükseldi. İlk duyduğunuzda kulağa pek fazla gelmeyebilir. Ancak bu ısınmanın çok büyük bir kısmının son 30 yılda gerçekleşmesi sürecin ne kadar hızlı ilerlediğinin bir göstergesi. Atmosfere saldığımız gazlar nedeniyle sera etkisi giderek artıyor. Küresel ısınma olarak tanımladığımız bu durumun etkisi önümüzdeki yıllarda daha da artacak. Eğer gereken önlemler alınmazsa içinde bulunduğumuz yüzyılın sonuna kadar sıcaklık artışının +3 dereceyi bulması bekleniyor. Bu da etkilerini bugün bile hissetmeye başladığımız ekstrem hava olayları, seller, ormansızlaşma, deniz seviyelerinin yükselmesi, tarım alanlarının ve biyoçeşitliliğin azalması, iklim göçleri gibi pek çok sorunu beraberinde getirecek. Ancak değişimin derecesi dünyadaki ulusların sera emisyonlarını ne kadar hızlı azalttığına bağlı olarak büyük ölçüde değişecek.
İşte bu noktada karbon ayak izimizin ölçümü ve karbon ayak izi miktarımızı azaltmanın önemi çok daha iyi anlaşılıyor. Karbon ayak izi şu anda insanlığın genel ekolojik ayak izinin yüzde 60’ını oluşturuyor ve en hızlı büyüyen bileşeni. İnsanlığın karbon ayak izini azaltmak, gezegenimizin imkânları dahilinde yaşamak için atabileceğimiz en önemli adım olarak görülüyor.
Karbon ayak izinizi ıslak beton üzerinde bıraktığınız ayak izlerine benzetebilirsiniz. Bıraktığınız bu izler betonda uzun süre bozulmadan kalır. Karbon ayak iziniz de gezegendeki eylemlerinizin kalıcı bir damgası gibidir. Siz farkında olmasanız da yaptığınız her seçim yerküremiz ve atmosferimizde böyle bir iz bırakır.
Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır?
Bireyler ve hane halkı için karbon ayak izi hesaplaması bazı temel kriterler göz önüne alınarak yapılır. Bunların arasında, belli bir dönem aralığında ev içinde tüketilen yakıt cinsi ve miktarı; ulaşım için kullanılan araçlar ve kullanım sıklığı; tatilden giyime, bankacılık hizmetlerinden eğitime kadar çok çeşitli alanlarda kullanılan ürün ve hizmetlere yönelik ikincil karbon ayak izi hesaplamaları bulunur. Bireysel karbon ayak izinizi hesaplamak için internet üzerinde pek çok hesaplama aracına ulaşabilirsiniz.
Kurumsal karbon ayak izi ise ISO 14064-1:2018 standardı ve ilkeleri esas alınarak, yasal düzenlemeler çerçevesinde hesaplanır ve raporlanır. Bu rapor; işletmenin faaliyet sınırları, üretim, tedarik, ihracat gibi operasyonlarına yönelik verileri toplayarak, karbondioksit salımı yapan bütün etkenleri kapsayan bir envanter oluşturur. Toplanan veriler emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanır.
Karbon Ayak İzini Azaltmak için Bireysel Olarak Neler Yapılabilir?
Karbon ayak izinizi azaltmak için yapabilecekleriniz nerede yaşadığınıza, sahip olduğunuz kaynaklara ve ne kadar zaman ayırabileceğinize göre değişebilir. Ancak küresel ısınma hakkında bir şeyler yapmak istiyorsanız basit değişikliklerin bile büyük etkisi olabilir. İşte hemen uygulayabileceğiniz bazı basit çözümler:
Beslenme
- Yöresel ve mevsimlik ürünler tüketin.
- Et tüketimini, özellikle sığır eti tüketimini sınırlayın.
- Yeniden kullanılabilir alışveriş poşetlerini/çantalarını tercih edin.
- İsrafı önlemek için yalnızca ihtiyacınız olanı aldığınızdan emin olun.
- Pet şişe ile su almak yerine bir su şişesi edinin.
Giyim
- Kıyafetlerinize iyi bakın.
- Değiştirmeyi, ödünç almayı, kiralamayı veya ikinci el satın almayı deneyin.
- Sorumlu bir şekilde üretilmiş, doğal giysiler satın alın.
Ulaşım
- Bisiklete binin veya toplu taşıma kullanın.
- Arabanızı ne zaman ve nasıl sürdüğünüz konusunda bilinçli davranın.
- Mümkün olduğunca uçak yolculuklarından kaçının.
- Hibrit ya da elektrikli arabalara şans verin.
Enerji ve Atık
- Isıtmayı bir derece kısmayı deneyin.
- LED ampul kullanın.
- Kısa duşlar alın.
- Dişlerinizi fırçalarken veya bulaşıkları temizlerken suyu boşa akıtmayın, kapatın.
Karbon Ayak İzini Azaltmak İçin Kurumlar Neler Yapabilir?
Tıpkı bireyler gibi kurumların da karbon ayak izlerini azaltmak için atabileceği pek çok önemli ve etkili adım var. Bazıları önemli dönüşümler gerektiren bu adımlara bir göz atalım:
Yenilenebilir enerjiye yatırım yapın.
- İşletmenizin karbon ayak izini azaltmasının en hızlı ve basit yollarından biri, yeşil veya yenilenebilir bir enerji tarifesine geçmek ya da bu alanlara yatırım yapmaktır.
Tedarik zincirinizle etkileşim kurun ve değerlendirin.
- İşletmenizin tedarikçileri de emisyonlarınızın bir parçasıdır. Karbon ayak izinizi azaltma hedeflerinizi tedarikçilerinizle paylaşın, sizinle aynı fikirde olan işletmelerle çalışmaya öncelik verin.
Dijital ayak izinizin farkında olun.
- Pek çoğumuz mail trafiğimizin oluşturduğu dijital ayak izinin farkında olmasak da çevrimiçi olarak yaptığımız her eylem çevreyi bir şekilde etkiler. Standart bir e-posta yaklaşık dört gram CO2 emisyonuna sahiptir. Bu oran, ekli dosyaların boyutuyla orantılı olarak artar.
- Çalışanlarınızı belirli e-postaları göndermenin gerekli olup olmadığını düşünmeye teşvik edin. Ek göndermek yerine dosya aktarım sitelerinin kullanımını artırmak şirketinizin karbon ayak izini azaltmanızda yardımcı olabilir.
Geri dönüştürün ve yeniden kullanın.
- Çalışanlarınızı sürdürülebilir tedarik hakkında eğitin.
- İkinci el veya yenilenmiş cep telefonları veya dizüstü bilgisayarlar ve ikinci el ofis mobilyaları kullanmak iyi bir başlangıç noktasıdır.
- Gıda atıklarınızı azaltın. Araştırmalar, gıda atıklarının üretiminin, taşınmasının ve işlenmesinin sera gazı emisyonlarında önemli bir yere sahip olduğunu ve çöp sahasına girdiklerinde 20 yıllık bir süre boyunca, karbondioksitten 80 kat daha güçlü olan metan gazı ürettiğini gösteriyor.
Seyahatlerinizi gözden geçirin.
- Zorunlu olmadıkça uluslararası toplantılarınızı online platformlar üzerinden yaparak daha az uçak kullanın.
- Çalışanlarınızı; özel araç yerine servis, toplu taşıma çözümleri ya da mümkünse bisiklet kullanarak işe gelmeleri konusunda destekleyin.
- Hibrit ya da uzaktan çalışma seçeneklerini değerlendirin. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından yapılan bir araştırma, işe arabayla tek yön ve ortalama 10 kilometre giden kişilerin uzaktan çalışmasının, evde artan enerji kullanımına rağmen daha az karbon ayak izi oluşturduğunu gösteriyor.
- Sahada görev yapması gereken şirket araçlarınızı hibrit ya da elektrikli araçlara dönüştürün.
Şirket çalışanlarınızı eğitin.
- İşletmelerin daha çevreci olabilmesinin en iyi yollarından biri, kendilerini sürdürülebilir uygulamalar konusunda eğitmektir.
- Çalışanlarınızı
Net Sıfır Hedefi,
Sıfır Atık Projesi,
Küresel Amaçlar gibi konularda eğitin ve edindikleri bilgileri şirket içi uygulamalarla içselleştirmelerini sağlayın.
Su Ayak İzi Nedir?
Su ayak izi, bir ürün veya hizmetin tüm üretim zinciri boyunca kullanılan tatlı su hacmini, nerede ve ne amaçla kullanıldığını litre veya metreküp olarak ölçen çevresel bir göstergedir. Bir pantolonun üretiminden masamıza gelen bir hamburgere, bir ülkenin tüm tüketiminden bir şirketin yıllık faaliyetlerine kadar hemen hemen her şeyin su ayak izi ölçülebilir. Su ayak izi, mal ve hizmetlerin tatlı su sistemleri üzerindeki etkilerini değerlendirmek ve bu etkileri azaltacak stratejileri geliştirmek için bir temel sağlar.
Su Ayak İzi Neden Önemlidir?
Su sınırlı bir kaynaktır ve kıtlığı bireyler, çevre ve ekonomi için büyük riskleri de beraberinde getirir. Mevcut kullanım ve tüketim alışkanlıklarımız devam ederse, küresel su arzı ve talebi arasındaki farkın 2030 yılına kadar yüzde 40'a ulaşacağı tahmin ediliyor. Birçok yerde talep, şimdiden sürdürülebilir arzı aşıyor. Su ayak izi ölçümü, günlük tüketim mallarımız ve onların üretildikleri bölgelerdeki su kaynaklarının azalması ve kirlilik gibi sorunlar arasındaki bağlantıyı görmemizi sağlıyor. Azalan ve kirlenen su kaynakları küresel bir gıda krizini tetikleme riskini de beraberinde getiriyor. Suya erişim için rekabetin artması çiftçileri, endüstriyi, hükümetleri yani hepimizi etkiliyor. Su ayak izini ölçmemiz ve bu seviyeyi olabildiğince düşük tutmamız bu nedenle büyük önem taşıyor. Satın aldığımız ürünlerin dünyanın diğer bölgelerindeki su güvenliğini nasıl etkilediğini anlamak zor gelebilir ancak su ayak izi bu konuda hepimiz için önemli bir referans noktasıdır.
Su Ayak İzini Azaltmak için Bireysel Olarak Neler Yapılabilir?
Su ayak izimizi azaltmak için hepimizin yapabileceği basit ve etkili yöntemlerin bazılarını aşağıda bulabilirsiniz.
- Su tasarruflu tuvaletler, duş ve musluk başlıkları kullanın.
- Dişinizi fırçalarken musluğu kapatın.
- Bahçe sulaması ve ev temizliğinde gereksiz su israfından kaçının.
- Çamaşır ve bulaşık makinenizi dolmadan çalıştırmayın.
- İlaçları, boyaları, kullanılmış yağları lavaboya dökmeyin.
- Dolaylı su ayak iziniz, doğrudan su ayak izinize göre daha büyüktür. Satın aldığınız ürünleri bu bakış açısıyla gözden geçirin.
- Daha az et tüketin, kahve yerine çay tercih edin. Et ve kahve üretiminin su ayak izi çok yüksektir.
- İşlenmiş gıda ürünlerini tüketmemeye çalışın.
- Gereksiz kıyafet alışverişi yapmayın. Hızlı moda ürünleri yerine her zaman giyebileceğiniz, kaliteli ürünleri tercih edin. Sadece bir tişört üretmek için bile yaklaşık 2.700 litre su harcandığını unutmayın.
Su Ayak İzini Azaltmak İçin Kurumlar Neler Yapabilir?
Şirketinizin su ayak izini etkili bir şekilde azaltmak metodolojik ve kapsamlı bir çalışma gerektirir. Sürece dair genel adımlar aşağıdaki gibidir:
Hedefinizi belirleyin
Şirketinizin su kullanımını daha iyi yönetmenin ve azaltmanın ilk adımı hedeflerinizi belirlemek olacaktır. Hedefiniz rekabet gücünüzü artırmak, olası su kıtlığı riskine karşı önlem almak ya da tasarruf etmek olabilir.
Su tüketiminizi ölçün ve bir su yönetim planı oluşturun.
En çok su kullanılan alanları bulmak için süzme sayaçlar kurun ve düzenli okumalar yapın. Su maliyetlerinizi bilmek, ölçüm ve hedef belirleme aşamasının bir başka önemli yönüdür. Su denetimi yapması için profesyonel bir destek alabilirsiniz. Profesyonel su denetimi, tesislerinizin ne kadar su kullandığını ve hangi süreçlerin en çok su gerektirdiğini daha iyi anlamanızı sağlar. Süreçleri iyileştirmek için gereklilikleri belirlemenize yardımcı olur.
Sonuçlarınızı analiz edin.
Şirketinizin genel su tüketimini ölçtükten sonra su kullanımının en önemli olduğu alanları değerlendirin ve sektör ölçütleriyle karşılaştırın. Karşılaştırma yapmak, iyileştirme yapmanız gereken noktaları ve optimum gereksinimleri belirlemenize yardımcı olacaktır.
Mevcut su tüketimini iyileştirin.
Ölçüm ve analiz adımlarında toplanan bilgilerle ekibiniz bir su yönetim planı geliştirmeye ve uygulamaya hazır olacaktır. Bir eylem planı hazırlayın, tuvaletler, musluklar, sulama sistemleri gibi hızlı çözüm alacağınız, uygulaması basit alanlardan başlayın.
Bu hızlı çözümleri uyguladıktan sonra üretim tesisleri, soğutma kuleleri, atık su yönetimi, suyun geri kazanılması gibi daha kapsayıcı su tasarrufu önlemlerini uygulamak ve değerlendirmek için gerekli adımları atabilirsiniz.
Devam eden su tüketimini azaltma çalışmalarını kontrol edin.
İlerlemeyi takip etmek, raporlamak, başarıları takdir etmek ve ödüllendirmek; en önemlisi çalışanların katılımını sağlamak için bir izleme ve kontrol protokolü geliştirin ve kullanın.
Su Ayak İzi Ne Renk Olur?
Su ayak izi bileşenleri üç farklı başlıkta ele alınır ve farklı renklerle temsil edilir.
Yeşil Su Ayak İzi
Yeşil su, toprakta tutulan ve bitkilerin de içinde mevcut olan sudur. En büyük ve en saf tatlı su kaynağıdır, sadece bitkiler tarafından ve yerinde kullanılabilir. Yeşil su ayak izi tarım, bahçecilik ve ormancılık ürünlerinde kullanılan suyun hacmini hesaplar.
Mavi Su Ayak İzi
Mavi su ayak izi bir ürünü üretmek için gereken yer altı veya yüzey suyu miktarını ifade eder. Mavi su; yer altı su depoları olan akiferler, nehirler veya göller gibi kaynaklardan elde edilir. Evsel su kullanımı, endüstri ve sulu tarımın her birinin mavi su ayak izi olabilir.
Gri Su Ayak İzi
Gri su ayak izi, hem bir ürünün üretiminde neden olduğu su kirliliğini hem de bu kirliliğin etkisini azaltmak için kullanılan temiz su miktarını ölçer.